Donkere tijden nodigen uit om zwarte grappen te maken. Je ziet het zodra er een aanslag gepleegd wordt, de cartoons vliegen je om de oren. Politiek is een dankbaar onderwerp voor kritische cartoonisten. Je ziet het ook bij stressvolle beroepen. Na afloop van een brand moet er even flink bijgetankt en gelachen worden. Zwarte humor.

Sinds het begin der tijden maken mensen grappen in moeilijke tijden. Het is een mechanisme dat ons in staat stelt zwarte tijden te overleven. Misschien herken je dit wel. Toen ik in 2003 overspannen raakte had ik paniekaanvallen. Heel naar. Tegelijkertijd had ik op zo’n moment het gevoel dat ik uit mezelf omhoog schoot. Dan keek ik naar beneden en zag ik daar iemand staan gillen en wanhopen en dacht ik “goh, dat doet ze anders nooit.”

De definitie van zwarte humor is: lachen over taboe-onderwerpen zoals dood, ziekte, handicaps of oorlog, met een bitter amusementsgehalte.

Wat maakt dat we zwarte humor soms wel en soms niet kunnen waarderen? Het is een fijn lijntje.

Mensen die van zwarte humor houden zijn intelligenter.

Echt. In een onderzoek – publicatie januari 2017 – concludeerde men dat mensen die kunnen lachen om zwarte grappen intelligenter zijn. In het onderzoek liet men de deelnemers morbide grappen lezen waarna zij een serie vragen moesten beantwoorden. Vragen zoals hoe moeilijk het was om de grap te begrijpen, hoe verrast ze waren over de inhoud en hoe interessant ze het vonden. 

De mensen die de grappen het leukst vonden waren de mensen met een hoger intelligentieniveau en hogere opleidingen. De onderzoekers suggereren dat het verwerken van zwarte grappen meer breinactiviteit kost. 

Zwarte humor kan het best over je eigen gebreken

Er is niets zo aanstootgevend dan lachen om andermans gebreken wanneer je er zelf niet mee te maken hebt. Pas als je zelf kan zeggen dat je in zo’n situatie hebt gezeten, zo’n lichaam hebt of zoiets altijd te horen hebt gekregen heb je ‘recht van spreken’. 

Daarom vind ik Trevor Noah fantastisch. Als half zwarte / half blanke Zuid-Afrikaan, deels opgegroeid in het Apartheidstijdperk, heeft hij recht van spreken als het gaat om racisme en huidskleur.

Zwarte humor ontstaat in het moment

In tijden van oorlog of dreiging zie je al heel snel foute grappen ontstaan. Zo ook bijvoorbeeld met de aanslag op de Twin towers in Amerika. “Waarom helt de toren van Pisa opzij? Omdat het betere reflexen heeft dan de Twin towers.” Of na het uitschakelen van Osama Bin Laden. “Wat is het verschil tussen Elvis en Bin Laden? Osama Bin Laden is dood.”

Families hebben ook vaak een bepaald gevoel voor humor dat in de familie wel begrepen wordt maar daarbuiten vaak niet. Zo had onze familie ‘Van Velzenhumor”. Een beetje zwart, een beetje direct en in het moment. Ik kon de grappen niet bedenken, dat deden mijn oom en neven vooral, maar ik kon er zeker wel om lachen. Deze is me het meest bijgebleven.

Mijn oma was overleden. Met de familie stonden we in de rouwkamer met oma in de kist tussen ons in. We keken wat. Praatten wat. Totdat mijn jongste neef als een volleerd magiër zijn lange jas over de kist zwierde en riep: “truc met de kist”. Allemaal barstten we in lachen uit. De spanning kon ontladen.

Zwarte humor op een zachte manier

Een van de mooiste series in mijn beleving is “Allo allo”. Gemaakt in de jaren ’80 over de Tweede Wereldoorlog in Frankrijk. Fantastische karakters, fijnzinnige zwarte humor met vele lagen en een unieke kijk op mensen in de oorlog. Herinner jij je deze serie nog? 

Een paar briljante terugkerende uitspraken in “Allo allo”.

Is zwarte humor slecht? 

Ik denk het niet. Maar het is wel of niet passend in diverse situaties en dat is het fijne lijntje wat we in de gaten moeten houden. In ieder geval is lachen een fantastische manier om spanning te ontladen. Laten we vooral veel lachen met elkaar, toch?